[ Pobierz całość w formacie PDF ]

w. 295 tściły  czciły.
70
KRAKOWIACY I KRAKOWIANKI
Stójcie, bracia! Zacekajcie!
Racej z nami tu zostajcie!
Wsakze my się zgodzić chcemy,
Chociaz pobić was mozemy.
Górale wsiadają do łodzi i śpieszno odbijają od lądu
S C E N A VI
POZOSTALI
DOROTA
315 Zjedz-ze diabła, mas teraz, będzie tutaj biedy!
Pewnie do dworu jadÄ….
BARTA
OMIEJ
I cóz stąd?
DOROTA
A kiedy
Nam kazą wej zapłacić wsystkie pretensyje,
Które porobią do nas te wściekłe bestyje,
To cłeka i z ostatniej zedrą kosuliny.
320 A wsystko dla psich figlów tej głupiej dziewcyny.
BARDOS
na boku
Bardziej pono dla twoich.
BARTA
OMIEJ
Ale, moja zono,
Kiedy się wej tak stało, niech będzie skońcone.
WAWRZENIEC
w. 316 i nast.  jedyne w utworze miejsce wyraz
niej wiążące akcję z realiami ówczesnej klasowej rzeczywisto-
ści. Jednak interwencja dworu jest tylko możliwością, którą  rzecz charakterystyczna  kłopoczą się nie młodzi,
pozytywni bohaterowie sztuki, ale małżeństwo młynarzy.
71
Moja pani Doroto, juz siÄ™ nie sprzecajcie,
BÄ…dz
cie grzecni i BasiÄ™ Stachowi oddajcie.
DOROTA
325 Nie! Nigdy nie pozwolÄ™...
WAWRZENIEC
na boku
Ej, tamze do carta!
A jakaz to złośnica jak diabeł uparta...
BARDOS
do Stacha
Stachu, juz ty jej, widzę, inaczej nie zbędziesz.
Przyrzecz jej, że po ślubie kochać się z nią będziesz.
A jak dostaniesz Basię, już ja w to poradzę,
330 %7łe ją gładkim sposobem od ciebie odsadzę.
STACH
do Doroty
Moja pani Doroto, poruscie siÄ™ przecie.
DOROTA
cicho
A dałeś mi całuska?
STACH
Dam, wiele zechcecie.
DOROTA
Będzies mnie kochał?
STACH
Będę.
DOROTA
Chyba, ze tak. SÅ‚owo?
STACH
72
SÅ‚owo.
DOROTA
głośno
SÅ‚ysycie, kiedy juz wselka przeskoda
335 Załatwiona została, ja jestem gotową
Przystać wreście, by Stach miał Baśkę zoną.
BARDOS
Zgoda!
Wiwat! Więc wygraliśmy, teraz tedy pódz
my
I dzień ten w wesołości powszechnej obchódz
my.
Górale tu już więcej pewno nie przyjadą
340 Chyba chcieliby napaść na was jaką zdradą,
Ale ja z pewnych znaków kalendarskich wróżę,
%7łe już uciekli.
S C E N A VII
Ci sami i PASTUCH
PASTUCH
przepływając szybko na łodzi, wrzeszczy
Ratuj! Kto słysy!
BASIA
O Boze!
Cóz to jest?
PASTUCH
Dalej, prędzej zbierzcie się! Kto cuje,
Niech biegnie, niech swe bydło cym prędzej ratuje!
345 Wsak Górale na ludzi nasych się porwali,
Związali ich i wsystko bydło nam zabrali.
Pędzą go tam do lasu, nic nie zostawili,
Nawet owce i świnie do kupy spędzili.
WAWRZENIEC
Dalej, bracia, do pałek! Siadajmy do łodzi!
350 Bierzcie siekiery, cepy, niech kazdy przychodzi.
73
PASTUCH
Ale oni ruśnice i śturmaki mają,
Kto siÄ™ do nich przyblizy, jak w dzika strzelajÄ….
STACH
Strasny i ozóg w dłoni,
Gdy kto swojego broni.
Krakowiacy odchodzÄ…
BASIA
355 Ach, moja krówka łysa!
DOROTA
A moja srokata.
BASIA
Idz
my i my za nimi.
DOROTA
Ale jakze chata
Tu będzie? Idz
ty, Basiu, ja w domu zostanÄ™.
BASIA
Pójdę, pobudzę dziewki, niech się wspólnie biją,
Wsakze to ich dobytek, wsakze z niego zyjÄ….
odchodzi
S C E N A VIII
BARDOS, PASTUCH
BARDOS
w. 351 ruśnice i śturmaki  rusznice i szturmaki, dawne typy broni palnej.
w. 353 ozóg  ożóg, kij, służący do przegarniania węgli w piecu, drewniany pogrzebacz. Ten dwuwiersz Stacha
miał w r. 1794 niewątpliwą i zrozumiałą polityczną wymowę i cel patriotyczny.
74
 360 Jakże tu teraz wstrzymać chłopstwo rozhukane?
Obym mógł co takiego znalez
ć w mojej głowie,
%7łeby ich zgodzić można! Bo mojej wymowie
Nie chcą wierzyć. Gdybym mógł cud pokazać jaki!
myśli
Hola! Jest cud! Cud dobry na takie prostaki.
365 Mam z sobą elektrykę  użyję jej teraz
Na zdurzenie szaleńców. Wszakże nią przed laty
Wiele rozumnych nawet odurzano nieraz.
Robili z niej zyskowne cuda jubilaty...
Mnie się moja fatyga tym hojniej opłaci,
370 Kiedy wstrzymam rozlanie krwi moich współbraci.
do pastucha
Hola! Mój przyjacielu, wez
mię do twej łódki,
Staraj się, byśmy mogli wyprzedzić Górale,
A ja i bydło zyskam, i ludzi ocale.
odchodzi do karczmy i wychodzi zaraz zelektryzowany
PASTUCH
Z dusy, panie! Siadajmy.
wsiadają do łodzi i odpływają
S C E N A IX
Mnóstwo Krakowiaków z widłami, cepami, pałkami, siekierami i grabiami. Na czele ich
MIECHODMUCH z kapturkiem do gaszenia świec
MIECHODMUCH
Gdzie sÄ… te wyrodki,
375 Co się ważą mieszać nam uciechy weszelne?
Dam ja im! Niechby sobie brali dobra czyje,
Ale niechaj zostawią w czałości kościelne.
Mnie tylko o to chodzi, bo z ołtarza żyję.
Jak mi bydła nie wrócą te wyschłe profoszy,
380 To im wnet tym kapturkiem poucieram noszy.
w. 368 jubilaty  wzmianka o  robieniu cudów (wiążąca się z treścią wypowiedzi Miechodmucha w akcie III,
ww. 139-145) oraz fakt, że tytuł jubilata wiązał się z klerem obchodzącym jubileusze (rocznice) kapłaństwa 
pozwalają przypuszczać, że chodzi tu o księży i że ten fragment zawiera także akcent krytyczny.
po w. 373 Uwaga reżys.: zelektryzowany  tu w znaczeniu: mający przy sobie maszynę elektryczną.
w. 379 profos  nazwa strażnika więziennego, o odcieniu pogardliwym; użyta tu jako przezwisko pod adresem
Górali.
75
S C E N A X
Ciż sami, BARTA
OMIEJ, WAWRZENIEC, STACH, ZOSIA, BASIA, dziewki wpadajÄ…
z różnymi narzędziami i śpiewają wszyscy
C h ó r
Nuze, bracia, dzieci, zony!
Idz
my wsyscy, idz
my śmiało,
Niech ten będzie zawstydzony,
Kto to dziś miał męstwa mało.
385 Gdzie o wsystkich idzie całość,
Tam najpierwsa cnota  śmiałość.
wszyscy siadajÄ… na Å‚odzie i z krzykiem odbijajÄ… od brzegu
ww. 381-386 Chór w sc. X wyraz
nie demaskuje patriotyczną tendencję utworu. Pogoń za Góralami jest tu tylko
pretekstem, by głosić ze sceny hasło walki o  całość (takie właśnie było jedno z haseł insurekcji kościuszkow-
skiej). Dziwnie brzmi to wezwanie Krakowiaków ścigających Górali, którzy uciekając nie mogli zagrażać ich
 całości . Podobnie zwraca uwagę szerszy niż konflikty sztuki sens i siła emocjonalna wypowiedzi Górali w sc.
I aktu III, zwłaszcza w ww. 15-18.
76
A K T III
Teatr reprezentuje las; w głębi po prawej stronie widać wzgórek okryty krzewinami
S C E N A I
BRYNDAS, MORGAL, Z
WISTOS i inni Górale przychodzą z lewej strony, pełni rado-
ści, z siekierami w ręku. Z
piewajÄ…
BRYNDAS
Wszystko łebsko się udało,
Mamy bydło, mamy owce,
Niechaj poznajÄ… Krakowce,
Co umiemy, choć nas mało.
MORGAL
Sto wieprzaków.
Z
WISTOS
Z
wiń ze dwieście.
MORGAL
W woły?
Z
WISTOS
A kozioł tłusty?
MORGAL I Z
WISTOS
Jak się to wyprzeda w mieście,
Będzie cym hulać w zapusty.
BRYNDAS
Więc się ciesmy, przyjaciele,
10 Mamy zemstę, mamy chwałę.
I karzem chłopy zuchwałe,
77
I zdobycy mamy wiele.
MORGAL
Ale gdy nas zechcą gonić?
Gdy zechcą bydło odbierać?
BRYNDAS
15 Trzeba nam się dzielnie bronić,
Lub zwyciężać, lub umierać.
obracając się do imnych Górali w trzech śpiewają
Bracia! Stójmy męznie w boju,
Nie załujmy krwi i znoju,
Wsak, choć casem licha sprawa,
20 Ten ma słusność, co wygrawa.
BRYNDAS
Prawda, ize te łupy, cośmy im zabrali,
PrzechodzÄ… nase i skody, i trudy.
Gdyby im jesce mozna zabrać nawet dudy!...
Bo kiej tchórze, niech cierpią; my przeto wygrali.
25 Kobiéty nase niechaj zawse wej przed nami
Bydło pędzą, my z tyłu za nimi pójdziemy.
Bo gdyby wej do bitwy przysło z Krakowcami,
My tu się pierwej z nimi ucierać będziemy.
Kaj sÄ… nase kobiéty? Niechze idÄ… w przodzie.
MORGAL
30 A wsystkie tam zostały pod górą przy wodzie.
BRYNDAS
patrzÄ…c za scenÄ™
Patrzaj, jak twoja Kaśka tryksa się z baranem.
Z
WISTOS
A Zośka wej na wierzbę wlazła za cabanem.
ww. 14 i 16 włączone do tekstu przez Kucharskiego na podstawie pierwodruku. [ Pobierz całość w formacie PDF ]