[ Pobierz całość w formacie PDF ]

dym przejawie ludzkich poczynań. A szukamy
pełni z niezwykłą regularnością jedną ze
jej choćby tylko po to, żeby się z niej pośmiać.
swych głównych funkcji, którą jest przywoły-
Zaś wyobraz
nia nasza umieszcza ją zazwyczaj
wanie do przytomności wszystkich roztar-
tam, gdzie jej nie potrzeba. Z tą zasadą być
gnionych miłości własnych i uzyskiwanie tą
może należałoby powiązać całkiem
drogą możliwie największego uspołecznienia '
niewybredne efekty komiczne, które
harakterów. Można by zobaczyć, jak próż-
psychologowie w sposób niewystarczający
ność, która jest naturalnym wytworem życia
tłumaczą przez kontrast: oto mały człowie-
społecznego, sprawia jednak kłopot społe-
czek, który pochyla głowę przechodząc przez
czeństwu; podobnie niektóre lekkie trucizny,
ogromne drzwi, albo dwóch ludzi, olbrzym i
wydzielane stale w ludzkim organizmie,
karzełek, którzy maszerują raz
no trzymając
zatrułyby go z czasem, gdyby inne wydzieliny
nie neutralizowały ich wpływu.
209
208
Istnieją wszelako ramy już gotowe, usta-
się pod rękę. Przypatrując się z bliska temu
nowione przez społeczeństwo i dla społeczeń-
ostatniemu obrazkowi zapewne zauważysz,
stwa niezbędne, skoro jest ono oparte na
czytelniku, jak ta mała osóbka zdaje się czynić
podziale pracy. Mam na myśli tutaj rzemiosła,
wysiłki, by wspiąć się na wyżyny drugiej, jak
funkcje i profesje. Każda profesja obdarza tych,
żaba, która chciałaby dorównać wołowi.
którzy do niej wchodzą, pewnymi duchowymi
przyzwyczajeniami oraz szczególnymi cechami
m
charakteru, dzięki którym upodabniają się do
siebie, a także odróżniają się od innych. W ten
Niestety, nie może tu być nawet mowy o
sposób w łonie dużego społeczeństwa tworzą
wyliczeniu poszczególnych cech charakteru,
się małe społeczności. Niewątpliwie są one wy-
które łączą się z próżnością, lub tych, które
nikiem tej samej organizacji, co wszelkie
współzawodniczą z nią w ściąganiu na siebie
społeczeństwo. A jednak, gdyby się wyosob-
uwagi komediopisarzy. Jak wykazaliśmy,
niły za bardzo, stałyby się groz
ne dla więzi
wszystkie wady, a nawet niektóre zalety, mogą
społecznej. Otóż funkcją śmiechu jest tłumienie
stać się śmieszne. Nawet gdyby ktoś zdołał
tych separatystycznych dążeń. Jego rolą jest
sporządzić listę znanych śmiesz-nostek,
naprawa przeobrażająca zesztywnienie w
komedia postara się tę listę przedłużyć, nie tyle
giętkość, przystosowanie każdego do
oczywiście stwarzając śmiesznostki czysto
wszystkich, zaokrąglanie kantów. Mamy tutaj
fantastyczne, ile wydobywając z nich
do czynienia z rodzajem komizmu, którego
kierunki komiczne, dotąd nie zauważone. W
odmiany można z góry określić. Nazwiemy
ten sposób wyobraz
nia wykrawać będzie coraz
go, jeśli można, komizmem
to nowe figury ze złożonego rysunku zawsze
profesjonalnym.
tego samego kobierca. Warunkiem istotnym,
Nie będę się wdawać w szczegóły tych
jak wiemy, jest to, by każda szczególna cecha
odmian. Wolę raczej położyć nacisk na ich
poddana obserwacji przeobraziła się następnie
cechy wspólne. W pierwszym rzędzie umieszczę
w rodzaj ram, w które będzie mogło wiele osób
figurę próżności zawodowej. Każdy z
się wcisnąć.
nauczycieli pana Jourdain stawia swoją 14 
Z
miech
211
210
jak to jest u innych ludzi. Przypomnę słowa
umiejętność ponad pozostałe. U Labiche'a
sędziego Dandin, który zapytywany przez
występuje postać, która nie pojmuje, jak
Izabelę, jak może patrzeć na tortury
można być czymś innym niż handlarzem
nieszczęsnych skazańców, powiada:  Cóż!
drewna. Jest to oczywiście handlarz drewna.
Zawsze dzięki temu zleci człowiekowi jedna
Próżność zresztą objawia tu skłonność do
78)
lub dwie godzinki" . Rodzaj znieczulenia
nabierania cech ur ocz yst yc h w tej mierze, w
zawodowego uosabianego przez Tartuffe'a
jakiej wykonywana profesja zawiera więcej blagi
dochodzi do głosu, co prawda, ustami Orgona:
i szarlatanerii. Jest bowiem rzeczą.
znamienną, że im jakaś umiejętność jest
Mógłbym na zgon dziś patrzeć matki, dzieci, żony I nie
bardziej sporna, tym bardziej wmawiają
uczułbym w sercu, ot, nawet ukłucia 79).
sobie jej przedstawiciele, że są jakąś sektą
Jednakże najpospolitszym środkiem
kapłańską, i wymagają, by oddawać cześć ich
ośmieszenia jakiejś profesji jest osadzenie jej
misteriom. Użyteczne zawody są oczywiście
w języku, którego używa; każmy tylko
stworzone dla klienteli, atoli te, których
sędziemu, lekarzowi, żołnierzowi stosować do
użyteczność jest bardziej wątpliwa, muszą
spraw codziennych język używany w prawo-
uzasadniać swoje istnienie szerzeniem
dawstwie, medycynie czy strategii, jakby nie
przeświadczenia, że to klientela jest stworzona
byli zdolni mówić tak jak wszyscy! Zazwy-
dla nich; to właśnie złudzenie leży u
czaj ten rodzaj komizmu jest dosyć płaski.
podstawy napuszoności. Stąd wywodzi się po
Niemniej nabiera on delikatności, jak to
części komizm Molierowskich lekarzy,
określamy, gdy równocześnie z przyzwycza-
którzy traktują chorego, jak gdyby był
jeniem zawodowym odsłania szczególną ce-
stworzony dla lekarza, i nawet naturę mają za
chę charakteru. Przypomnę gracza Regnarda z
zależną, od medycyny.
taką pomysłowością używającego na co dzień
Inną formą tego komicznego usztywnienia
karcianego języka; otóż nadając swemu
jest to, co zwę znieczuleniem zawodowym.
służącemu imię Hektora oczekiwał, iż ten
Postać komiczna tak ściśle dopasowuje się do
nazwie jego narzeczoną  Pallas, od głośnego
sztywnych ram swojej funkcji, że już nie ma
imienia Damy Pikowej"80)  albo
miejsca na swobodne poruszanie się, a
zwłaszcza na wzruszanie się,
14*
212
213
Uczone białogłowy, których komizm polega w
o logice swoistej dla postaci komicznej, dla
większej mierze na tym, że transponują idee
całego kręgu tych postaci, logice dosyć
wzięte z porządku naukowego na język
dziwacznej, która w pewnych przypadkach
kobiecej wrażliwości:  Epikur, to najtęższa
otwiera pole dla niedorzeczności.
głowa...",  Ja lu bię jego wiry..."81) itp. Kto
Teofil Gautier powiedział o wszelkim
przeczyta trzeci akt, ten się przekona, że
przesadnym komizmie, że jest logiką absurdu.
Armanda, Filamina i Beliza ani na chwilę nie
Wiele filozofii śmiechu krąży wokół podob-
porzucają tego stylu.
nych idej. Zgodnie z tą tezą każdy efekt
Posuwając się dalej w tym samym kierunku,
komiczny miałby zawierać sprzeczność.
odnalez
libyśmy logikę profesjonalną, a więc
Z
mielibyśmy się właśnie z absurdu urze-
sposoby rozumowania, których trzeba się [ Pobierz całość w formacie PDF ]