[ Pobierz całość w formacie PDF ]

oszołomienia niszczą na chwilę stabilność percepcji.
Czy\
trzeba przypominać, \
e wszystko to pozostaje zabawą, to znaczy
działalnością dobrowolna, wydzieloną, umowną, ujętą w pewne granice. Przede
wszystkim zabawą jest oszołomienie, a tak\
e upojenie, groza, tajemnica. Wra\
enia
bywają niesłychanie brutalne, lecz zarówno ich trwanie, jak intensywność są z
góry odmierzone. Zresztą wszyscy wiedzą, \
e owe rzekome  cuda i dziwy' mają
raczej bawić ni\
nabierać. Wszystko jest w ka\
dym calu ujęte regułami, i to
zgodnie z nader konserwatywną tradycją. Nawet łakocie w kramach jarmarcznych
mają coś niezmiennego w charakterze i sposobie podania: nugat, lizaki,
pierniczki w torebkach z błyszczącego papieru z dłu-
458
gimi frędzlami, świnki z ciasta ozdabiane na poczekaniu imieniem kupującego.
Przyjemność polega na podnieceniu oraz iluzji, na z góry zaakceptowanym
rozgardiaszu, na niegroz
nych upadkach, nieszkodliwych wstrząsach, niewinnych
zderzeniach. Najlepszym wizerunkiem rozrywki jarmarcznej jest platforma z
elektrycznymi samochodzikami, gdzie do zabawy, jaką jest trzymanie kierownicy
(trzeba widzieć powa\
ne, wręcz uroczyste miny  kierowców"), dochodzi elementarna
przyjemność związana z działaniem typu paidia, z baraszkowaniem, kiedy to ściga
Strona 162
Caillois Roger - Zywiol i lad(z txt)
się inne pojazdy, zderza z nimi, zaje\
d\
a im drogę, wywołując całe mnóstwo
pseudokraks, które nie pociągają za sobą szkód ani ofiar. Jednym słowem, u\
ywa
się tu a\
do przesytu przyjemności jak najsurowiej wzbronionych w \
yciu
rzeczywistym.
Prócz tego dla osób dorosłych, zarówno na tym zabawowym torze wyścigowym, jak w
ka\
dym innym nyejscu, w machinach wywołujących panikę, w ka\
dej budzie, gdzie
wstrząs lub dreszcz trwogi zbli\
a ciała uczestników, unosi się rozsiany w
powietrzu i natrętny jak mgła inny niepokój, inna przyjemność, wią\
ąca się w tym
wypadku z poszukiwaniem partnera seksualnego. Tutaj wykracza się poza zabawę w
ścisłym sensie tego słowa. Jarmark zbli\
a się tu do balu maskowego i do
karnawału, stwarzając tę samą atmosferę sprzyjającą upragnionej przygodzie. Z
jedną jedyną ró\
nicą, jak\
e jednak znamienną: maskę zastępuje tu oszołomienie.
CYRK
Cyrk z natury rzeczy kojarzy się z zabawą jar-mprczną. Mamy tu do czynienia z
pewną odrębną społecznością, która ma swoje zwyczaje, swój honor i swoje prawa.
Gromadzi ona ludzi, którzy
459
szczycą się własną osobliwością. Cyrkowcy zawierają związki mał\
eńskie we
własnym środowisku. Tajemnice profesjonalne przekazywane są z ojca na syna. O
ile tylko mo\
liwe, wszelkie spory reguluje się tu we własnym zakresie, nie
odwołując się do oficjalnej sprawiedliwości.
Poskramiacze, \
onglerzy, wolty\
erki, klowni i akrobaci od najwcześniejszego
dzieciństwa podlegają surowej dyscyplinie. Ka\
dy marzy o udoskonaleniu występów,
których precyzyjne wykonanie ma zapewnić sukces i  w razie potrzeby 
bezpieczeństwo.
Ten świat zamknięty i rządzący się rygorystycznymi prawami stanowi spartańską
stronę jarmarku. Zarówno nad pogromcą, jak nad akrobatą wisi tu najwy\
sza
sankcja  śmierć. Stanowi ona element milczącej umowy łączącej aktorów i widzów.
Nale\
y do reguł gry, która przewiduje ryzyko totalne. Jednomyślność, z jaką
ludzie cyrku " odmawiają sieci ochronnej czy linki zabezpieczaj-jącej przed
tragicznym wypadkiem, jest dość wyj mowna. Władze publiczne na przekór uporowi
muszą im narzucać zabezpieczenie, które ochrania \
ycie, lecz narusza
integralność podejmowanego zakładu.
Dla człowieka cyrku arena to nawet nie zawód, Jęcz sposób \
ycia, w gruncie
rzeczy nieporównywalny z tym, czym sport, kasyno lub scena jest dla wyczynowca,
gracza czy aktora. W wypadku cyrkowca dochodzi do tego rodzaj dziedzicznego
fatalizmu i coraz wyraz
niejsze zerwanie ze światem profanów. Z tego względu
\
ycie cyrku \
adną miarą nie mo\
e uchodzić za zabawę. I to tak dalece nie mo\
e,
\
e nie poruszałbym tego tematu, gdyby dwa spośród tradycyjnych występów
cyrkowych nie były bardzo ściśle związane z ilinx oraz mimicry: mam tu na myśli
akrobację oraz staje' schematy pewnych błazenad.
460
AKROBACJA
Sport prowadzi do zawodu, który stanowi odpowiednik agon; pewien sposób
przechytrzania losu  do zawodu, a raczej do odrzucenia zawodu związanego z
alea; teatr  do zawodu, który odpowiada mimicry. Akrobacja zaś to zawód,
który stanowi odpowiednik ilinx. W rzeczy samej oszołomienie występuje
tu nie jako przeszkoda, trudność lub niebezpieczeństwo; dzięki temu właśnie
ćwiczenia na trapezie ró\
nią się od alpinizmu, spadochroniarstwa lub od zawodów,
które wymagają od robotnika pracy w miejscach eksponowanych. W akrobacji zawrót [ Pobierz całość w formacie PDF ]