[ Pobierz całość w formacie PDF ]

rio uznał, iż nie można prowadzić dyskusji o Wszechświecie, korzystając z dwóch prawd. W preambule
motum proprio czytamy: powiadają, że te twierdzenia są prawdziwe według filozofii, ale według wiary
katolickiej, jakby istniały dwie przeciwne (...), można by znalez
ć prawdę w słowach pogan, których spot-
kało potępienie. Cyt. za G. Minois, Kościół i nauka. Dzieje pewnego niezrozumienia, dz. cyt., s. 196.
Następny krok uczynił arcybiskup Canterbuery Robert Kilwarby 18 marca 1277, wydał podobne po-
tępienie. Rezultatem było usunięcie filozofii Tomasza ze szkół w Paryżu i Oksfordzie. Por. Ch. Dowson,
Szkice o kulturze średniowiecznej, Warszawa 1966, s. 164. To zaważyło na rozwoju wiedzy w następnych
wiekach. Zakres potępienia objął właściwie filozofię przyrody, co stało się punktem granicznym w histo-
rii rozwoju nauk przyrodniczych, które były w znacznej mierze częścią teologii. Zob. M. Heller, Z. Liana,
J. Mączka, W. Skoczny, Nauki przyrodnicze a teologia: konflikt i współistnienie, dz. cyt., s. 120-121.
104
Zob. M. Kaczmarski, Christus unus omnium magister. Z
więty Bonawentura nauka o Chrystu-
sie  Mistrzu życia chrześcijańskiego, dz. cyt., s. 28-44.
105
Zob. Ph. Böhner, E. Gilson, Historia filozofii chrzeÅ›cijaÅ„skiej, dz. cyt., s. 465-466; Por. także L. Veut-
hey, Filozofia chrześcijańska św. Bonawentury [w:] Opera philosophorum medii aevi, t. 3, Z filozofii św.
Augustyna i św. Bonawentury pod red. B. Bejze, Warszawa 1980, s. 265-270.
106
Zob. M. Kaczmarski, Christus unus omnium magister. Z
więty Bonawentura nauka o Chrystu-
sie  Mistrzu życia chrześcijańskiego, dz. cyt., s. 45.
107
Bonawentura uprawiał naukę na kanwie św. Augustyna, stąd też w podstawowych pojęciach np.
poszukiwaniu śladów Boga we Wszechświecie i poznania ich, zaczerpnął od biskupa Hippony. Zob.
M. Kaczmarski, Christus unus omnium magister. Z
więty Bonawentura nauka o Chrystusie  Mistrzu
życia chrześcijańskiego, dz. cyt., s. 34-36; Por. także E. Gilson, Wprowadzenie do nauki świętego Au-
gustyna, tłum. Z. Jakimiak, Warszawa 1953, s. 280-286.
31
1. Z
redniowieczna filozofia przyrody
o tyle, o ile wspomagane jest przez miłość, która oczyszcza człowieka i czyni go zdol-
nym do ujęcia Boga.108 Jest to zatem ogólny program redukcji wszelkiego poznania do
mistycznej drogi zjednoczenia z Bogiem. Wszystkie nauki, w tym filozofia, zostajÄ…
w niej zatopione oznacza to redukcjÄ™ filozofii do teologii, a teologii do mistyki.109
Diametralnie odmienny stosunek do wiedzy świeckiej reprezentuje współczesny
mu Tomasz z Akwinu. Doktor Anielski reprezentuje pośrednią drogę: ani zreduko-
wanie filozofii do teologii, ani też pozostawienie filozofii swobodnie. Z
wiadom war-
tości filozofii dla unowocześnienia teologii, która potrzebowała wsparcia w obliczu
groz
nego przeciwnika w postaci obcych chrześcijaństwu, głębokich filozoficznie dok-
tryn przedstawionych w tekstach arystotelesowskich, świadom groz
by wykształce-
nia się na gruncie łacińskim oryginalnej filozofii, sprzecznej z objawieniem, (czego
historycznym potwierdzeniem była sytuacja w Paryżu w drugiej połowie XIII
wieku110)  Tomasz poszukiwał z jednej strony drogi do rewaloryzacji filozofii z dru-
giej poddania jej kierownictwu wiary. Dlatego zajÄ…Å‚ siÄ™ filozofiÄ…, by jÄ… do tego celu
przystosować. Przyznając filozofii autonomię i formalną niezależność wobec wiary
uznaje, iż filozofia posiada swe własne metody i swój własny przedmiot badań, wy-
chodzi od zasad doświadczalnie lub rozumowo przyjętych i podąża dalej drogą ro-
zumową.111 Umysł ludzki skłonny jest jednak do popełniania błędów, od których wol-
na jest wiara oparta na objawieniu. Objawienie bowiem podaje prawdÄ™ absolutnÄ…,
do której rozum, jeżeli postępuje w sposób prawidłowy, dojść musi.112 Jeżeli zaś do-
chodzi do wniosku sprzecznego z wiarą oznacza to, iż w filozofii tkwi jakiś błąd,
bÄ…dz
w zasadach, bÄ…dz
to w rozumowaniu. Naturalny jest zatem w takim przypadku
powrót do analiz, zweryfikowanie ich w celu wyszukania błędu, przeprowadzenie
na nowo rozumowania, tak by uzyskać prawdziwy wniosek  z konieczności zgodny
z wiarą. Jeżeli to się nie powiedzie oznacza to, że dane zagadnienie przerasta siły
rozumu ludzkiego.113 To genialne, rzec można, włączenie racjonalizmu w służbę
wiary, sankcjonuje możliwie najdalszą, w ramach bezpieczeństwa dla wiary, auto-
nomię filozofii, odrzuca bezpośrednią ingerencję wiary i teologii w filozofię, po-
zostawia ją samą sobie. Jednocześnie zaś wskazuje na wiarę, a praktycznie też na
teologiÄ™, jako na cenzora  czyni z nich pewien rodzaj katalizatora filozofii, zdal-
nie wspomagającego jej wysiłki i kierującego nią przez wskazanie celów.114
110
Patrz przypis 122.
111
Zob. S. th. I, 78, 3; I, 78, 4, ad 2; I, 79, 2-3; I, 84, 5.
112
Zob. E. Gilson, Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu, dz. cyt., s. 15-38; Zob.
także, Z
w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna w skrócie, kwestia 1, art. 1-10, Warszawa 2000, s. 9-12.
113
Zob. Z
w. Tomasz z Akwinu, S. Th. I, 5.
114
Tomasz z Akwinu uważał, iż jakkolwiek filozofia i teologia mają wspólne problemy, to jednak
traktują je w inny sposób. Filozof czerpie swoje racje dowodowe z istoty rzeczy, a więc z ich własnej
przyczynowości. Teolog natomiast wychodzi zawsze od pierwszej przyczyny, od Boga, i stosuje przede
wszystkim trzy rodzaje argumentów: albo głosi jakąś prawdę na zasadzie autorytetu, gdyż została ona
przez Boga objawiona; albo na zasadzie nieskończonej wspaniałości Boga, którego doskonałość musi
być zachowana; albo na zasadzie nieskończonej mocy Boga, przekraczającej granice przyrodzoności:
Nam philosophus argumentum assumit ex propriis rerum causis; fidelis autem ex causa prima.
Harmonia między wiarą a filozofią wyprowadzona została przez Tomasza z prostej zasady: rozum
jako natura stworzona przez Boga i wiara jako Objawienie Boże nie mogą być ze sobą w sprzeczności,
gdyż sprowadzają się do tego samego z
ródła prawdy. Co bowiem zostało dane rozumowi przez naturę,
może być tylko prawdą. Tak samo prawdą jest wszystko, co zostało poręczone przez Objawienie Boskie.
Usługi, które daje wiara filozofii, ta ostatnia opłaca na rzecz teologii. Najpierw zabezpiecza ona podstawy
wiary i broni je przed atakami. Następnie wykazuje zgodność wiary z rozumem oraz udowadnia po-
szczególne prawdy wiary, które są dla niej dostępne. Ale dowodów takich nie należy przeprowadzać lek-
komyślnie twierdzi Tomasz. (Dokończenie na następnej stronie)
32
1. Z
redniowieczna filozofia przyrody
1. 3. Upadek teocentrycznej interpretacji filozofii przyrody
Upadek zachodniego obrazu świata nie dokonał się w ciągu kilku dni, ani też nie
był dziełem nieokreślonego człowieka. Wątpliwości, co do rzeczywistości narastały.115
Na przełomie wieku XIII i XIV Europa chrześcijańska zaczęła przeżywać głębokie
zmiany, które trwały aż do XVII wieku. Przejście z okresu średniowiecza do czasów
nowożytnych stanowiło w dziejach narodów Europy czas pełen napięć i wstrząsów nie [ Pobierz całość w formacie PDF ]