Dawno mówią: gdzie Bóg, tam zgoda. Orzechowski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ogacenia od mrozu, podcienie, (zapewne dawniej podScienie), - i t. d. Natomiast w kamienicy
miejskiej s�owia�sk�, zdaje si�, jest tylko zewn�trzna nazwa tego gmachu. Sk�adowe cz�Sci
wzi�te s� z j�zyka niemieckiego: komin, lufty, strych, ceg�a, balkon, ganek, kru�ganek, ruszty,
dach, dachówka, szwele, mur, szyby, lufcik, ramy, rynny, stragarze, belki, tynk, trepy, krokszty-
ny, klamki, rygle, banty, rury, farda, haczyki, bruk, rynsztoki, sala, kuchnia, spi�arnia, loch, le-
gary, futryny, brentale, tornagle, druty, Sruby, plac, rynek, ratusz, cekauz, zamtuz i t. d.
Nap�ywowa ludnoS� niemiecka, wytworzywszy w miastach i miasteczkach naszych przemy-
s�y i rzemios�a, narzuci�a staremu, rdzennemu j�zykowi polskiemu mnóstwo nazw nowych
przedmiotów, produktów i czynnoSci. Z czasem j�zyk polski wch�on�� i urobi� wed�ug swego
prawa i upodobania te wytwory cywilizacji, a i sami przybysze ulegli gruntownemu spolsz-
czeniu, zarówno w miastach, jak miasteczkach. DziS w ma�opolskich mieScinach ludnoS�,
ongi niemiecka, nie odró�nia si� niczym od okolicznych ch�opów, tak samo mazurzy i nie
wymawia nosówek, - jedzu, chodzu, piju , - jak kmiecie rodowici. Jedynie pogardliwa na-
zwa gulonów , lub m�kali , jak� ch�opi obrzucaj� tych drobnomieszczan wskazuje na daw-
ne okrutne m�kalskie majdeburskie prawo, które do ostatnich niemal lat istnienia Rzpli-
tej w wieku XVIII-ym mia�o w wielu z tych mieScin si�� wykonania. Akta jednego z tych
miasteczek, OleSnicy pod Stopnic�, og�osi�em by� swego czasu w WiSle. Okrucie�stwo pro-
cedury, przy u�yciu tortur, oraz wyroków uwidocznione jest w tych wyrokach przy samym
ju� ko�cu panowania Stanis�awa Augusta.
Po niemieckim, który wt�oczy� do naszego j�zyka kilka tysi�cy wyrazów, nasycaj�c nimi pró�-
ni� w mowie cechów, rzemios�, zak�adów, zwi�zków, przemys�ów - drugi z kolei nap�yw
obcy, - czeski, - objawi� si� równie� w trzynastym wieku. WczeSniej o stulecie zasobni od
nas w utwory pisma i kultury, Czesi narzucili si� Polsce, jako nauczyciele i wyrocznie w spra-
wach s�ownej elegancji. Na przeci�gu dwu wieków j�zyk polski pos�uguje si� czeszczyzn�
zw�aszcza w dziale koScielnym, w przek�adach Pisma Rwi�tego, w pieSniach nabo�nych
i kancjona�ach. Oko�o roku 1280 w S�czu powstaje Psa�terz, pisany dla Kingi, która, w dzie-
ci�stwie swym z W�gier do Polski przewieziona, modli�a si� po polsku. Psa�terz ten najmniej
posiada wp�ywu czeskiego. Póxniejszy od Psa�terza Kingi Psa�terz Floria�ski z pocz�tku XIV
wieku 12) - (r�kopis znajduje si� w bibliotece klasztoru kanoników laterane�skich w St. Flo-
rian w Austrii Wy�szej pod Linzem), - nosi na sobie cechy wp�ywu czeskiego, wi�c praw-
dopodobnie z tekstu czeskiego pierwotnie zosta� prze�o�ony 13). Psa�terz Pu�awski, wydany
z r�kopisu ksi��t Czartoryskich (w opracowaniu Stanis�awa S�o�skiego), oraz tak zwane Mo-
dlitwy Wac�awa, stanowi�ce inn� redakcj� tego samego przek�adu psa�terza powsta�y w Kra-
kowie w drugiej po�owie XV wieku. Pisownia tych zabytków odznacza si� dok�adnym ozna-
czaniem zmi�kcze�, a nade wszystko starannym odró�nianiem � i �. Z biegiem czasu roSnie
zale�noS� od czeszczyzny. Powstaj� zabytki o j�zyku mieszanym. Biblia Królowej Zofii, trze-
ciej �ony W�adys�awa Jagie��y, t�umaczona jest nie z �aciny, lecz z j�zyka czeskiego, sk�d
pochodzi, �e tekst polski zdradza wci�� swe czeskie pochodzenie. T�umacze katechizmów
i postyl luterskich wprost utrzymuj�, i� polszczyzny nie starczy dla wySwiecenia terminów
i osi�gni�cia celów teologicznych, a wi�c formu�ami i terminami czeskimi nale�y si� pos�u-
giwa�. Ma�ecki, wspó�zawodnik Jana Seklucjana w dziele t�umaczenia Pisma Rwi�tego na j�-
zyk polski, a w�aSciwie wspó�zawodnik Stanis�awa Murzynowskiego, - w replice, któr� ks.
Ignacy Warmi�ski znalaz� w Archiwum Pa�stwowym w Królewcu, tak charakteryzuje ówcze-
sny
(oko�o roku 1551) stan j�zyka polskiego:
Dlaczegó� ty sam u�ywasz czechizmów, których ani nasz lud, ani nawet ksi�a polscy nie
rozumiej�, jako to: poniewa� (na pocz�tku zdania), uprzejmie, zrzetelnie, frasunek, rachunek
i t. d.? Zreszt� jakim�e cudem Polak mo�e si� obejS� bez j�zyka czeskiego? Przecie sam
wiesz dobrze, �e nikt nigdy nie zdo�a prze�o�y� wiernie i dok�adnie Ksi�g Rwi�tych na j�zyk
polski bez pomocy j�zyka czeskiego i Ksi�g Rwi�tych po czesku wydanych; to� j�zyk polski
jest wielce zepsuty, do tego stopnia, �e nikt dobrze i nale�ycie w�ada� nim nie mo�e, kto nie
zna j�zyka czeskiego; móg�bym ci przytoczy� wiele wyrazów �aci�skich, których ani jeden
Polak nie prze�o�y wiernie i dok�adnie na swój j�zyk, jeSli jest j�zyka czeskiego nieSwiadom,
jako to: pius, impius, beatus, benedictus, gloria, laus, laudamus, benedicamus, adoramus,
glorificamus .14)
W zaginionym kancjonale Przeworszczyka z roku 1435 istniej� ju� teksty czeskie z wtr�co-
nymi s�owami polskimi. W pieSniach nabo�nych, przek�adach Pisma Rwi�tego i w ca�ym
59
dziale koScielnym widnieje j�zyk czeski na przestrzeni dwustu lat, jako wyraz kultury wy-
�szej. W pismach Swieckich mniej wida� tego wp�ywu, lecz Miko�aj Rej nie by� wolny od
u�ywania wyrazów czeskich, jak honiec, bohaty, zho�a, hardy, pohaniec, ha�ba, hnet, pra�en
zamiast pró�en, upe�ny zamiast zupe�ny i t. d. [ Pobierz całość w formacie PDF ]

ebook @ pobieranie @ pdf @ do ÂściÂągnięcia @ download

Wątki

Cytat

Ibi patria, ibi bene. - tam (jest) ojczyzna, gdzie (jest) dobrze
Dla cierpiącego fizycznie potrzebny jest lekarz, dla cierpiącego psychicznie - przyjaciel. Menander
Jak gore, to już nie trza dmuchać. Prymus
De nihilo nihil fit - z niczego nic nie powstaje.
Dies diem doces - dzień uczy dzień.